Bệnh lem lép hạt trên lúa là một trong những nguyên nhân hàng đầu làm giảm năng suất, chất lượng lúa gạo tại Việt Nam. Bệnh xuất hiện ở hầu hết các vùng trồng lúa hay tất cả các vụ Đông Xuân, Hè Thu nếu điều kiện khí hậu và canh tác không phù hợp. Vậy lem lép hạt là gì? Do đâu mà ra? Làm sao để khắc phục hiệu quả, ít tốn kém? Mời bà con theo dõi bài viết dưới đây, kỹ sư nông nghiệp của Bio Việt Nam sẽ chia sẻ chi tiết nguyên nhân và giải pháp khắc phục.
Lem lép hạt trên lúa là gì?
Lem lép hạt là tình trạng hạt lúa không phát triển đầy đủ do bị tấn công bởi nấm, vi khuẩn, côn trùng, hoặc do điều kiện bất lợi từ môi trường, dinh dưỡng, kỹ thuật canh tác.
Khi lúa đã bị lem lép hạt thì hạt lúa không có gạo hoặc chỉ có 1 phần gạo thay vì có gạo hoàn toàn như các cây lúa khỏe thông thường. Quan sát bên ngoài bà con sẽ thấy phần vỏ của hạt thóc sẽ có màu xanh nhạt dần chuyển vàng với các vết đốm nâu, nâu sậm.
Hệ quả khi lúa bị lem lép hạt
Khi lúa mới bắt đầu bị bệnh lem lép hạt thì bà con cần phòng trừ bệnh kịp thời. Nếu không sẽ ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng mùa vụ đó.
- Giảm năng suất: Hạt không chắc, tỷ lệ hạt lép cao kéo theo sản lượng gạo sụt giảm.
- Giảm chất lượng gạo: Gạo từ lúa lép dễ gãy, có màu xấu, giảm giá bán.
- Tăng chi phí sản xuất: Nông dân phải đầu tư nhiều hơn vào thuốc, phân bón để khắc phục mà chưa chắc hiệu quả.
- Khó bảo quản: Hạt lép dễ ẩm mốc, mất giá trị sau thu hoạch.
Nguyên nhân gây lem lép hạt trên lúa
Bệnh lem lép hạt không do một nguyên nhân duy nhất gây ra, mà là tổ hợp của nhiều yếu tố cùng lúc. Dưới đây là các nhóm nguyên nhân chính:
Nguyên nhân sinh học gây lem lép hạt
Về mặt sinh học, bệnh lem lép hạt chủ yếu do các tác nhân gây hại như nấm bệnh, vi khuẩn và côn trùng xâm nhập vào giai đoạn trổ bông – làm hạt. Khi điều kiện thời tiết và môi trường thuận lợi cho mầm bệnh phát triển, chúng nhanh chóng lây lan và gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng hạt.
XEM THÊM:
Do nấm gây bệnh lem lép hạt
- Nấm lem lép hạt (Fusarium, Curvularia, Bipolaris): Đây là nhóm nấm phổ biến nhất, tấn công trực tiếp vào hạt lúa trong quá trình làm đòng – trổ bông. Chúng khiến hạt bị biến màu, đen đầu hoặc toàn bộ, lép hoặc không phát triển đầy đủ, làm giảm rõ rệt tỷ lệ hạt chắc.
- Nấm đạo ôn: Bệnh đạo ôn cổ bông thường xuất hiện khi thời tiết mưa ẩm, gây cháy cổ bông – làm cho dưỡng chất không thể truyền lên nuôi hạt, dẫn đến tình trạng lép trắng hàng loạt.
- Nấm khô vằn: Gây bệnh ở thân và gốc cây lúa. Khi bị khô vằn, thân yếu, khả năng vận chuyển dinh dưỡng kém, làm cho hạt không được cung cấp đủ chất để phát triển, dẫn đến lép.
Do vi khuẩn gây lem lép hạt lúa
- Vi khuẩn bạc lá: Loại vi khuẩn trên lúa này thường tấn công mạnh vào giai đoạn lúa làm đòng – trổ. Khi xâm nhập, chúng khiến đòng bị héo, làm giảm khả năng nuôi dưỡng hạt, gây nên hiện tượng lép sớm hoặc lép toàn bộ bông.
- Vi khuẩn cháy bìa lá: Khi lá lúa bị cháy bìa, khả năng quang hợp sẽ giảm mạnh. Từ đó, cây không tổng hợp đủ năng lượng để chuyển hóa nuôi hạt, làm giảm tỷ lệ hạt chắc, tăng hạt lép.
Do côn trùng gây hại
- Rầy nâu: Là một trong những loài côn trùng nguy hiểm nhất trên cây lúa. Chúng chích hút nhựa cây, khiến cây suy yếu, giảm khả năng đẻ nhánh, trổ đòng. Ngoài ra, rầy còn là môi giới truyền virus gây bệnh vàng lùn – lùn xoắn lá, ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển của hạt.
- Bọ xít: Tấn công chủ yếu vào giai đoạn bông lúa còn non. Chúng chích hút nhựa ở bông, làm hạt không được thụ tinh hoặc không phát triển, gây ra hiện tượng lép trắng hoặc lép đen tùy mức độ.
Nguyên nhân môi trường khiến lúa bị lem lép hạt
Yếu tố môi trường có ảnh hưởng rất lớn đến sự hình thành và phát triển của hạt lúa, đặc biệt là giai đoạn vô gạo – chín. Nếu thời tiết không thuận lợi, khả năng bị lem lép hạt rất cao.
- Mưa nhiều, độ ẩm cao trong giai đoạn lúa trổ: Đây là điều kiện lý tưởng để nấm bệnh phát triển mạnh mẽ, đặc biệt là nấm lem lép hạt, nấm đạo ôn. Nếu không phun phòng đúng thời điểm, tỷ lệ lép có thể vượt quá 30%.
- Nắng gắt hoặc thiếu ánh sáng kéo dài: Khi gặp nắng quá mạnh, cây bị sốc nhiệt, cháy hạt. Ngược lại, thiếu ánh sáng làm giảm hiệu suất quang hợp, ảnh hưởng đến sự chuyển hóa dinh dưỡng trong cây.
- Ruộng bị khô hạn hoặc ngập úng vào giai đoạn trổ bông: Cây lúa cần lượng nước ổn định để vận chuyển dinh dưỡng lên hạt. Thiếu nước khiến bông không nhận đủ chất. Ngược lại, nếu ruộng úng nước, cây dễ bị ngộ độc rễ và không thể nuôi hạt đầy đủ.
Lem lép hạt do kỹ thuật canh tác
Không ít trường hợp bệnh lem lép hạt là hậu quả từ quy trình canh tác lúa sai lệch hoặc chưa phù hợp, dẫn đến cây yếu, dễ nhiễm bệnh và không thể nuôi hạt chắc.
- Sử dụng giống kém chất lượng, không có khả năng kháng bệnh: Các giống lúa yếu, mẫn cảm với thời tiết và nấm bệnh thường bị lem lép hạt cao hơn. Một số giống còn có vỏ trấu mỏng, dễ bị nấm xâm nhập ngay khi trổ.
- Thiếu dinh dưỡng quan trọng như Kali, Canxi, Silic: Những dưỡng chất này đóng vai trò then chốt trong việc tăng cường sức đề kháng, làm cứng thân cây, chắc hạt. Nếu không được bổ sung đúng lượng và đúng thời điểm, cây dễ bị nấm bệnh tấn công.
- Bón thừa đạm: Thừa đạm khiến cây vươn cao, lá xanh mướt nhưng thân yếu, dễ đổ ngã và rất “hấp dẫn” các loại sâu bệnh. Cây phát triển mất cân đối cũng khiến chất dinh dưỡng không được ưu tiên nuôi hạt.
- Phun thuốc sai cách, lạm dụng thuốc hóa học: Việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật không đúng liều, không đúng thời điểm hoặc dùng thuốc cấm, thuốc giả sẽ làm rối loạn hệ sinh thái đồng ruộng. Hậu quả là nấm bệnh kháng thuốc, sâu hại bùng phát mạnh, làm tăng nguy cơ lem lép hạt.
Triệu chứng của bệnh lem lép hạt trên lúa
Việc nhận diện sớm triệu chứng của bệnh lem lép hạt trên lúa giúp bà con có phương án xử lý kịp thời và hiệu quả. Bệnh này thường biểu hiện rõ rệt ở giai đoạn sau trổ bông 7–10 ngày, đặc biệt khi thời tiết ẩm kéo dài hoặc mưa nhiều. Dưới đây là hai nhóm triệu chứng phổ biến:
Lép vàng hạt lúa
- Đặc điểm: Hạt lúa có màu vàng nhạt, khối lượng nhẹ, nhìn bề ngoài tưởng như đã no gạo nhưng thực chất bên trong rỗng hoặc chỉ có lớp cám mỏng.
- Nguyên nhân: Đây thường là biểu hiện của thiếu dinh dưỡng (đặc biệt là Kali, Canxi, Silic), hoặc lúa bị ảnh hưởng nhẹ bởi sâu bệnh như rầy, bọ xít. Cây yếu hoặc bón phân không cân đối cũng dễ gây hiện tượng này.
- Hậu quả: Tuy không nghiêm trọng như lép đen, nhưng nếu không khắc phục sớm, tỷ lệ hạt vàng lép có thể tăng cao, ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng hạt giống.
Lúa bị lép đen
- Đặc điểm: Hạt bị đổi màu, có vết đen ở đầu hoặc toàn bộ hạt. Bề mặt hạt thường có lớp bụi mốc, màu nâu xám đến đen sẫm.
- Nguyên nhân: Đây là dấu hiệu điển hình khi lúa bị nấm lem lép hạt tấn công, đặc biệt là các chủng nấm Fusarium, Curvularia, Bipolaris. Bệnh thường bùng phát mạnh khi trời ẩm ướt kéo dài, ruộng ít nắng và có gió nhẹ.
- Thời điểm xuất hiện: Từ 7 đến 10 ngày sau trổ là giai đoạn nhạy cảm nhất. Nếu không can thiệp kịp thời, tỷ lệ hạt lép đen có thể chiếm trên 30% tổng số bông.
Cách phòng và khắc phục lem lép hạt trên lúa hiệu quả
Để xử lý bệnh lem lép hạt một cách hiệu quả, bà con cần kết hợp nhiều biện pháp tổng hợp. Dưới đây là hướng dẫn chi tiết giúp giảm thiểu tối đa thiệt hại do bệnh gây ra:
Sử dụng giống lúa kháng bệnh lem lép hạt
- Lựa chọn giống có khả năng chống chịu cao với nấm, vi khuẩn và điều kiện bất lợi, như: OM5451, OM6976, OM4900, OM18…
- Nên sử dụng giống đã được xử lý sạch bệnh trước khi gieo sạ.
- Ưu tiên giống nằm trong danh sách khuyến cáo của địa phương, phù hợp với điều kiện thổ nhưỡng và khí hậu tại vùng sản xuất.
Quản lý chế độ nước hợp lý
- Giai đoạn trổ bông – làm hạt là thời điểm cực kỳ nhạy cảm với nước. Không để ruộng bị khô hạn hoặc ngập úng kéo dài.
- Áp dụng tưới ướt – khô xen kẽ giúp bộ rễ khỏe, hấp thụ dinh dưỡng tốt hơn.
- Giữ nước vừa phải sau trổ 7–10 ngày giúp rễ không bị thiếu oxy, hạn chế nấm bệnh phát sinh.
Bón phân cân đối, đúng kỹ thuật
- Giảm lượng đạm, đặc biệt ở giai đoạn cuối, vì thừa đạm làm cây yếu và dễ bị sâu bệnh tấn công.
- Tăng cường Kali, Canxi và Silic giúp cây chắc khỏe, hạt chắc, chống chịu tốt.
- Nên dùng phân bón sinh học và phân trung vi lượng như: Bio Kali, Bio Silic, Canxi Bo sinh học để hỗ trợ cây khỏe tự nhiên.
- Bón phân theo từng giai đoạn sinh trưởng để cây hấp thụ tối đa, tránh thất thoát và lãng phí.
Trên thị trường hiện nay có rất nhiều dòng hỗ trợ lúa vô gạo nhanh, hạn chế lem lép. Sản phẩm được bà con ưa chuộng nhất hiện nay đó là Bio vô gạo thần tốc của công ty Bio Việt Nam. Bio Vô gạo thần tốc giúp cây lúa khoẻ, xanh lá đài, hạt gạo vô nhanh, chắc tới cậy. Bà con cần kỹ sư nông nghiệp tư vấn 1:1 về sản phẩm liên hệ ngay HOTLINE: 087 633 8197
Quản lý sâu bệnh hại
- Kiểm soát rầy nâu, bọ xít bằng cách kết hợp biện pháp sinh học, thiên địch (nhện, ong ký sinh), luân phiên thuốc hóa học an toàn.
- Phòng bệnh bằng thuốc trừ nấm đặc trị nhóm Triazole, Strobilurin, Carbendazim.
- Lịch phun thuốc nên thực hiện như sau:
- Lần 1: Khi lúa trổ đều 5–7 ngày
- Lần 2: Sau đó 7–10 ngày, để ngăn ngừa bệnh bùng phát ở giai đoạn làm hạt
- Ưu tiên dùng thuốc có tính nội hấp, phổ rộng và ít độc với thiên địch để giữ cân bằng sinh thái đồng ruộng.
Cải thiện điều kiện môi trường canh tác
- Luân canh cây trồng: Sau mỗi vụ lúa nên trồng màu hoặc cây khác họ để cắt đứt vòng đời nấm bệnh.
- Vệ sinh đồng ruộng: Thu gom và tiêu hủy tàn dư thực vật, cày ải phơi đất, giúp tiêu diệt mầm bệnh còn sót lại.
- Kiểm soát cỏ dại: Vì cỏ là nơi trú ngụ của nhiều loại sâu bệnh. Nên làm cỏ đều, đặc biệt trước và sau khi sạ.
Phân bón BIO VIỆT NAM – Giải pháp phục hồi và phòng lem lép hạt HIỆU QUẢ
Để tăng cường sức đề kháng cho cây lúa, cải thiện chất lượng hạt, bà con nên kết hợp sử dụng các sản phẩm phân bón chuyên biệt. Bio Vô gạo thần tốc dinh dưỡng tối ưu giúp hạt lúa vào chắc tới cậy, hạn chế lem lép hạt.
CÓ THỂ BẠN QUAN TÂM:
- Chứa Silic, Kali, Canxi, Bo và vi lượng giúp hạt chắc khỏe từ bên trong giúp lúa vô gạo nhanh, xanh lá đài, cứng cây, hạn chế đỗ ngã khi thời tiết bất lợi.
- Tăng tỷ lệ đậu hạt, giảm rõ rệt tình trạng lem lép, lép đen.
- Hạn chế tối đa tác hại của nấm bệnh, tăng năng suất từ 10–15%.
- Bio Vô gạo thần tốc là dòng phân bón hữu cơ sử dụng an toàn, phù hợp với mọi giống lúa và vùng trồng và không có tồn dư thuốc bảo vệ thực vật như các sản phẩm khác trên thị trường.
Kết luận
Lem lép hạt tuy là vấn đề khó tránh nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát nếu bà con chủ động phòng ngừa và canh tác đúng kỹ thuật. Hãy bắt đầu từ việc chọn giống tốt, bón phân hợp lý, quản lý sâu bệnh thông minh và ứng dụng phân bón sinh học chất lượng cao như BIO VÔ GẠO THẦN TỐC của BIO VIỆT NAM – giải pháp toàn diện giúp cây lúa chắc hạt, sáng đồng, trúng mùa lớn!
