Bệnh khô vằn hại lúa là một trong những loại bệnh phổ biến và nguy hiểm nhất trên cây lúa, gây ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất và chất lượng lúa. Việc hiểu rõ nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết và cách phòng trị bệnh là điều kiện tiên quyết để bà con nông dân bảo vệ mùa vụ hiệu quả. Mời bà con theo dõi bài viết dưới đây được kỹ sư nông nghiệp của Bio Việt Nam chia sẻ nhé!
Bệnh khô vằn hại lúa là gì? Hậu quả
Bệnh khô vằn hại lúa là bệnh do nấm Rhizoctonia solani gây ra, xuất hiện phổ biến ở hầu hết các vùng trồng lúa tại Việt Nam. Loại nấm này thường tấn công ở phần gốc, bẹ lá, sau đó lan dần lên phần thân và lá, khiến cây lúa suy yếu nhanh chóng.
Hậu quả của bệnh khô vằn hại lúa
- Gây vàng lá, rụng lá sớm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng quang hợp.
- Làm rụng bông non, ảnh hưởng đến quá trình trổ bông – vào hạt.
- Gây lem lép hạt, giảm sản lượng và chất lượng thu hoạch.
- Làm gãy đổ trong giai đoạn cuối vụ, gây thiệt hại năng suất từ 20% đến 50% nếu không xử lý kịp thời.
Nguyên nhân gây bệnh khô vằn hại lúa
Có rất nhiều nguyên nhân gây bệnh khô vằn hại lúa: nấm bệnh, thời tiết bất lợi, môi trường hay phân bón…Tuỳ vào mỗi nguyên nhân để bà con có biện pháp phòng trừ hiệu quả.
Nấm bệnh Rhizoctonia solani
Đây là nguyên nhân chính gây bệnh khô vằn. Nấm tồn tại trong đất, rơm rạ hoặc tàn dư cây trồng từ vụ trước. Khi gặp điều kiện thuận lợi, nấm phát triển nhanh và lan rộng qua nước hoặc tiếp xúc trực tiếp giữa cây bệnh và cây khỏe.
Thời tiết bất lợi
- Thời tiết nóng ẩm, đặc biệt trong giai đoạn từ sau đẻ nhánh đến làm đòng là điều kiện lý tưởng để nấm phát triển.
- Mưa kéo dài, ruộng lúa ngập úng cũng làm tăng nguy cơ nhiễm bệnh.
Phân bón không đúng liều lượng
- Bón thừa đạm làm lúa phát triển quá tốt, thân lá rậm rạp, tạo điều kiện cho bệnh phát triển mạnh.
- Thiếu kali khiến cây yếu, sức đề kháng kém.
Môi trường ruộng lúa
- Ruộng không thoát nước tốt, tàn dư rơm rạ nhiều, mật độ gieo cấy dày là điều kiện lý tưởng cho bệnh phát triển.
- Ruộng cấy giống mẫn cảm với bệnh hoặc sử dụng giống không phù hợp với điều kiện thổ nhưỡng.
Dấu hiệu nhận biết bệnh khô vằn hại lúa
Bệnh khô vằn thường xuất hiện đầu tiên ở phần gốc cây, sau đó lan dần lên các bộ phận phía trên như bẹ lá, lá và cổ bông. Dưới đây là các dấu hiệu cụ thể:
XEM THÊM:
Phần bẹ lá bị bệnh khô vằn
- Ban đầu, tại bẹ lá gần gốc cây xuất hiện các vết bệnh hình bầu dục hoặc hình mắt ếch, có màu xám nâu ở giữa, bao quanh bởi viền nâu đậm hoặc màu vàng sẫm. Các vết này thường dài từ 1–3 cm, lan dọc theo bẹ lá.
- Khi thời tiết ẩm, các vết bệnh lan nhanh và nối liền nhau thành từng mảng lớn, có thể làm toàn bộ bẹ bị mục, nhũn, có mùi hôi nhẹ.
- Nếu bóc bẹ lá ra sẽ thấy phần bên trong bị mềm, rỉ nước hoặc có tơ nấm màu trắng xám bám quanh vết bệnh.
Phần lá lúa bị bệnh khô vằn
- Sau khi gây hại ở bẹ, bệnh bắt đầu lan lên lá qua tiếp xúc hoặc do mưa gió làm bào tử nấm văng lên.
- Trên lá sẽ xuất hiện các vết khô, cháy, có màu nâu nhạt đến nâu xám, ban đầu nhỏ, sau lan rộng thành mảng hình thoi hoặc bất định, khiến lá bị héo từng đoạn.
- Lá xoắn nhẹ, héo rũ xuống, khô từ chóp lá trở xuống, dễ bị nhầm lẫn với triệu chứng do khô hạn hoặc thiếu nước nếu không quan sát kỹ.
- Trong điều kiện ẩm độ cao, có thể thấy tơ nấm trắng như sợi bông tại các vết bệnh.
Phần cổ bông (cổ gié) bị bệnh khô vằn
- Khi bệnh nặng, nấm lan đến phần cổ bông vào giai đoạn lúa trổ hoặc sau trổ, gây ra hiện tượng cổ bông bị thối đen hoặc nâu xám.
- Cổ bông bị hư khiến bông lúa không thể trổ hoàn toàn, hoặc có trổ nhưng bị lép nhiều, hạt nhỏ và không chắc.
- Bông có thể bị rụng sớm, gãy ngang tại cổ, gây thất thoát năng suất nghiêm trọng trong giai đoạn thu hoạch.
Lưu ý: Bệnh khô vằn dễ nhầm lẫn với bệnh cháy lá hoặc khô đầu lá do thiếu nước. Tuy nhiên, đặc điểm nổi bật giúp phân biệt là vết bệnh có hình mắt ếch, lan dọc theo bẹ, và thường đi kèm tơ nấm màu trắng xám vào thời điểm sáng sớm hoặc khi trời ẩm.
Cách trị bệnh khô vằn hại lúa hiệu quả
Để xử lý bệnh khô vằn kịp thời và hiệu quả, bà con cần thực hiện đồng bộ các biện pháp, trong đó biện pháp hóa học là quan trọng nhất khi bệnh đã xuất hiện rõ rệt trên ruộng lúa.
CÓ THỂ BẠN QUAN TÂM:
Phun thuốc đặc trị đúng lúc, đúng liều lượng
- Ngay khi phát hiện dấu hiệu đầu tiên của bệnh (vết bệnh trên bẹ lá hoặc lá lúa), cần tiến hành phun thuốc trừ nấm ngay lập tức, không chờ lan rộng mới xử lý.
- Một số thuốc đặc trị bệnh khô vằn đang được sử dụng phổ biến và cho hiệu quả cao:
- Validamycin: Hoạt chất có khả năng diệt nấm mạnh, phổ biến và giá thành hợp lý.
- Hexaconazole, Propiconazole: Là thuốc trừ nấm phổ rộng, có tác dụng nội hấp mạnh, giúp ức chế sự phát triển của nấm từ bên trong mô cây.
- Azoxystrobin: Là hoạt chất thế hệ mới, vừa phòng vừa trị, có khả năng lưu dẫn, nội hấp và kéo dài hiệu lực bảo vệ cây lúa.
Lưu ý: Cần luân phiên các hoạt chất khác nhau trong từng đợt phun để tránh hiện tượng kháng thuốc của nấm bệnh.
Ưu tiên sử dụng thuốc có cơ chế kép
- Kết hợp thuốc tiếp xúc + nội hấp để vừa tiêu diệt nấm trên bề mặt, vừa ngăn chặn sự phát triển bên trong thân, lá.
- Kết hợp thuốc trừ nấm với chất bám dính hoặc chất hỗ trợ thẩm thấu để nâng cao hiệu quả thuốc, nhất là trong điều kiện thời tiết mưa ẩm.
Kỹ thuật phun
- Phun vào sáng sớm hoặc chiều mát, không phun lúc trời mưa hay nắng gắt.
- Phun đều, kỹ, đặc biệt ở phần gốc và bẹ lá, nơi bệnh thường khởi phát.
- Sau 5–7 ngày, nếu vết bệnh chưa khô hoàn toàn, có thể phun nhắc lại lần 2 theo liều khuyến cáo.
Biện pháp phòng trừ bệnh khô vằn hại lúa
Phòng bệnh luôn là cách hiệu quả và tiết kiệm nhất. Bà con cần kết hợp các biện pháp canh tác, sử dụng giống và hóa học để ngăn chặn bệnh từ đầu vụ.
Biện pháp canh tác – chủ động từ gốc
- Làm đất kỹ, cày ải phơi đất ít nhất 10–15 ngày trước gieo sạ, giúp tiêu diệt mầm bệnh còn tồn lưu trong đất và rơm rạ vụ trước.
- Dọn sạch cỏ dại, tàn dư cây trồng, không để rơm rạ ẩm ướt quanh ruộng vì đây là nơi trú ngụ lý tưởng của nấm khô vằn.
- Sử dụng giống lúa kháng bệnh hoặc ít nhiễm bệnh, ưu tiên các giống đã được khảo nghiệm phù hợp với vùng đất và khí hậu địa phương.
- Gieo sạ thưa, mật độ hợp lý (80–120 kg/ha) để ruộng thông thoáng, giảm ẩm độ, hạn chế điều kiện cho nấm phát triển.
- Bón phân cân đối, hợp lý:
- Tránh bón quá nhiều đạm (ure) vì cây lúa sẽ xanh tốt, rậm rạp, dễ nhiễm bệnh.
- Tăng cường kali và vôi bột để nâng cao sức đề kháng của cây.
- Nên chia nhỏ lượng phân bón, bón đúng thời kỳ sinh trưởng.
- Tránh bón quá nhiều đạm (ure) vì cây lúa sẽ xanh tốt, rậm rạp, dễ nhiễm bệnh.
Biện pháp hóa học – phòng ngừa định kỳ
- Trong điều kiện thời tiết ẩm ướt kéo dài, ruộng lúa xanh tốt, mật độ cao, nên phun thuốc phòng bệnh định kỳ dù chưa thấy triệu chứng.
- Thời điểm nên phun phòng:
- Giai đoạn lúa bắt đầu đẻ nhánh.
- Giai đoạn chuẩn bị làm đòng – trổ bông (thời điểm bệnh bùng phát mạnh nhất).
- Giai đoạn lúa bắt đầu đẻ nhánh.
- Phun thuốc có hoạt chất như Azoxystrobin, Propiconazole, kết hợp chất bám dính để thuốc thấm tốt và lâu trôi.
Sau khi thu hoạch, có thể xử lý đất bằng vôi bột, Trichoderma hoặc vi sinh phân giải để diệt tàn dư nấm bệnh trong đất.
Bổ sung dinh dưỡng cho lúa khỏe mạnh, kháng bệnh
Một trong những giải pháp giúp cây lúa tăng sức đề kháng tự nhiên với nấm khô vằn là bổ sung dinh dưỡng đúng thời điểm, đủ chất và cân đối. Việc sử dụng các sản phẩm phân bón sinh học chuyên dùng theo từng giai đoạn sinh trưởng sẽ giúp lúa phát triển đồng đều, cứng cây – khỏe rễ – kháng bệnh tốt hơn.
Dưới đây là bộ giải pháp dinh dưỡng được nhiều bà con áp dụng hiệu quả:
- Bio Siêu Đẻ Nhánh:
Giúp lúa ra nhiều chồi khỏe, đẻ nhánh tập trung, thân cây mập chắc, đồng đều ngay từ giai đoạn đầu. Tăng cường khả năng sinh trưởng tự nhiên, giúp ruộng lúa thông thoáng, hạn chế môi trường phát triển của nấm bệnh.
- Bio Siêu Rước Đòng:
Sử dụng trước thời kỳ làm đòng giúp rước đòng nhanh, đồng loạt, tăng khả năng vận chuyển dinh dưỡng lên bông. Cây khỏe, đòng mạnh, từ đó giảm tỷ lệ nhiễm bệnh ở giai đoạn trổ và sau trổ.
- Bio Vô Gạo Thần Tốc:
Tăng tỷ lệ hạt chắc, lúa vô gạo nhanh và đều, hạn chế hiện tượng lép lửng do ảnh hưởng của bệnh ở giai đoạn cổ bông – trổ bông. Giúp giữ năng suất cao ngay cả trong điều kiện thời tiết bất lợi.
Lưu ý: Có thể kết hợp sử dụng các dòng Bio này với thuốc trừ nấm trong cùng lần phun (nếu cần), để tiết kiệm công và đảm bảo cây vừa được bảo vệ – vừa được nuôi dưỡng đúng lúc.
Bà con cần kỹ sư nông nghiệp của Bio Việt Nam tư vấn 1:1 về bệnh khô vằn hại lúa hay chi tiết sản phẩm của Bio Việt Nam mời liên hệ HOTLINE: 087 633 8197
Kết hợp đồng bộ cả phòng và trị, theo dõi ruộng thường xuyên, xử lý nhanh – đúng thuốc – đúng liều là chìa khóa giúp bà con kiểm soát bệnh khô vằn hiệu quả, bảo vệ năng suất và chất lượng lúa vụ mùa.
![[PHÒNG – TRỊ] LEM LÉP HẠT TRÊN LÚA HIỆU QUẢ](https://biovietnam.com.vn/wp-content/uploads/2025/04/PHONG-VA-TRI-LEM-LEP-HAT-TREN-LUA-HIEU-QUA-600x600.jpg)
